Kayıp ve Yas Süreci

Yas tutma, çok sevilen birinin yitirilmesi (ölüm, ayrılık vb.) sonrasında kişilerin yaşadığı doğal bir süreçtir. Yas süreci zorlayıcı ve streslidir, ancak hastalık olarak ifade edilmemesi gerekir. 

Yas sürecinde gösterilen tepkiler bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu farklılıklardan ayrı olarak bir grup ortak bedensel, bilişsel, duygusal ve davranışsal belirtiler de görülür. Bu ortak belirtiler;

• Nefes alamama, boğulacakmış gibi olma, her an tetikte olma hali, iştah artması/ azalması, çabuk yorulma gibi fiziksel belirtiler,
• Şok, üzüntü, öfke, suçluluk, kaygı, korku, yalnızlık, yorgunluk, çaresizlik, isteksizlik, umutsuzluk gibi duygusal belirtiler,
• İnanmama, dikkat dağınıklığı, hatalı/çarpık düşünceler, unutkanlık, rahatsız edici düşünce/rüya gibi bilişsel belirtiler ve
• Dikkatsizlik, uyku ve iştah problemleri, alkol ya da madde kullanımı, sosyal çevreden veya kaybedileni hatırlatıcı uyaranlardan kaçma gibi davranışsal belirtilerdir.

Kayıp ve Yas Sürecinde Yaşanan Aşamalar Nelerdir?

Kayıp ve yas sürecinde olan kişi, bu süreci kabullenebilmek ve yaşamını yeniden düzene sokabilmek için çeşitli aşamalardan geçer. Bu aşamalar her zaman belirli bir sıraya göre ilerlemez. Kişilerin yaşadıkları kayıp ve yas süreci bireyseldir ve farklılık gösterir. Bu aşamaların değişiklik göstermesindeki en önemli sebeplerden bazıları; yaşanılan kaybın ani mi yoksa beklenen bir kayıp mı olması, kaybedilen kişinin yakınlığı ve kayıp şeklimiz olabilir.

• Şok ve Uyuşma: Kaybın/ölümün olduğu/öğrenildiği ilk anda yaşanır. Kişi kısa süreli hissizlik yaşar.
• İnkâr/ İnanmama: Kişi ölümü/kaybı reddeder ve bir süre hiçbir şey olmamış gibi davranabilir.
• Arzu Etme: Kaybedilen kişinin geri gelmesi beklenir ve arzulanır. “Neden benim başıma geldi bu” sorgulamasıyla birlikte bu aşamaya öfke ve yalnızlık duyguları da eşlik etmektedir. Yas sonrası ortaya çıkan bu öfke bir uyum sağlama çabasıdır. (bknz: Yalnızlık Korkusu)
• Çaresizlik: Kişi kaybı önleyemediği için ya da kaybedilen kişiyi geri getirmeye yönelik elinden bir şey gelmediği için çaresizlik hisseder. Çaresizlik hissi ile birlikte kişi iş ve sosyal yaşamında, bu aşamada, problemler yaşayabilir.
• Kabullenme ve Hayatı Yeniden Düzenleme: Ölüm/kayıp gerçeği bu aşamada kabullenilir. Yas tepkilerinin yoğunluğunda azalmalar görülür. Kişi kayıp öncesi yaşamına adapte olmaya başlar.

Yas Süreci

Kayıp yaşamak, her birey için acı verici ve zorlayıcı bir deneyimdir. Yas, sevilen birinin ölümü, bir ilişkinin sona ermesi veya bir ayrılık sonrasında ortaya çıkabilecek doğal bir süreçtir. Yas süreci, toplumsal, bireysel ve duruma özgü olarak yaşanır. Her insanın yas tutma biçimi farklıdır ve bu süreçte bireyler arasında gözlemlenen farklılıklar ve etkileyen faktörler çeşitlilik gösterir. Yas süreci, normal, patolojik ve travmatik yas olmak üzere üç farklı şekilde tanımlanabilir. Bu makalede yas sürecinin aşamaları, etkileri, risk faktörleri ve başa çıkma yöntemleri ele alınacaktır.

Yas Sürecinin Aşamaları

Yas süreci, genellikle belirli aşamalardan oluşur. Bu aşamaların sırası ve süresi kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Elizabeth Kübler-Ross, ölüm ve yas süreciyle ilgili beş evre tanımlamıştır:

• İnkar: Kaybın gerçekleştiği ve sevilenin artık hayatta olmadığı gerçeğini kabul etmekte güçlük çekme evresidir. Kişi, olayı inkar ederek hissizlik ve şaşkınlık içinde olabilir.

• Öfke: Yas sürecinin bu evresinde kişi, kaybedileni veya ayrılığı yaşadığı öfke ve kızgınlık duygularıyla tepki verebilir. Kendini ve çevresini suçlayabilir.

• Pazarlık: Bu aşamada kişi, kaybın gerçekliğini kabul etmeye çalışırken geri dönüşü mümkün olmayan durumu geri getirmek için pazarlık yapma eğilimindedir.

• Depresyon: Yas sürecinin en duygusal aşamasıdır. Kişi, üzüntü, hüsran ve boşluk hissi yaşar.

• Kabullenme: Bu evrede, kişi kaybı kabul etmeye başlar ve yeni gerçekliğe uyum sağlamaya çalışır. Yas süreci tamamlanırken kişi artık yeni bir hayat düzeni oluşturmaya başlar.

Yasın Etkileri

Yas, bireyin yaşamında derin etkiler bırakan bir süreçtir. Yas sürecinde yaşanan duygusal, fiziksel ve zihinsel tepkiler farklılık gösterebilir. Bunlar arasında şunlar yer alır:

• Duygusal Tepkiler: Üzüntü, hüzün, öfke, suçluluk, yalnızlık, umutsuzluk gibi çeşitli duygular yaşanabilir.

• Fiziksel Tepkiler: Uyku bozuklukları, iştah değişiklikleri, yorgunluk, baş ağrısı gibi fiziksel belirtiler görülebilir.

• Zihinsel Tepkiler: Dikkat dağınıklığı, konsantrasyon güçlüğü, unutkanlık gibi zihinsel etkiler yaşanabilir.

• Sosyal Tepkiler: Kişi, sosyal çevresinden uzaklaşma veya kendini izole etme eğiliminde olabilir.

Yası Etkileyen Faktörler

Yas süreci, kişinin yaşına, kişilik özelliklerine, kaybedilen kişinin önemine ve ölümün beklenmedikliğine bağlı olarak farklılık gösterir. Ayrıca sosyal destek, kültürel faktörler ve geçmiş yas deneyimleri de yas sürecini etkileyen önemli faktörler arasındadır.

Yasla Başa Çıkma Yöntemleri

Yas sürecini sağlıklı bir şekilde tamamlamak için başa çıkma yöntemleri önemlidir. İşte yasla başa çıkmada yardımcı olabilecek bazı yöntemler:

• Kendine İzin Verme: Kişiye, yasını yaşamak ve duygularını ifade etmek için zaman ve izin verilmelidir.

• Sosyal Destek: Aile, arkadaşlar veya destek grupları gibi sosyal destek kaynaklarından yardım almak, yas sürecinde önemlidir.

• Aktivitelerle Uğraşmak: Hobi, spor veya sanatsal etkinliklerle meşgul olmak, duygusal rahatlama sağlayabilir.

• Profesyonel Yardım: Eğer yas süreci çok zorlayıcı ve işlevselliği olumsuz yönde etkiliyorsa bir ruh sağlığı uzmanından destek almak faydalı olabilir.

Yas süreci, hayatın kaçınılmaz bir gerçeğidir. Her birey, kayıp ve ayrılık yaşadığında yas sürecini farklı şekillerde deneyimler. Yas sürecinin doğal bir parçası olan duygusal ve fiziksel tepkiler, kişinin yeni bir hayat düzeni oluşturmasına yardımcı olur. Sosyal destek, başa çıkma yöntemleri ve gerektiğinde profesyonel yardım, yas sürecini daha sağlıklı bir şekilde tamamlamak için önemli araçlardır.

Bu makalede; yas sürecinin tanımı, aşamaları, etkileri ve başa çıkma yöntemlerine dair temel bilgiler sunulmuştur. Her bireyin yas süreci kendine özgüdür ve doğal olarak yaşanması gereken bir deneyimdir. Yas sürecindeki bireylerin kendilerine ve diğerlerine destek olmaları, bu zorlu süreci daha kolay atlatmalarına yardımcı olacaktır.

Kayıp ve Yas Süreci Türleri

Normal bir yas süreci genellikle altı ile yirmi dört ay arasında sürer. Ve yas süreci aralığında yaşanılan belirtiler yatışmaya başlar. Ancak bu süreç uzarsa ortaya psikopatolojik durumlar çıkabilir. Literatürde olan bir kaç yas süreci bulunmaktadır. Bunlar;

• Akut Yas: Kişilerin sevdiklerinin kayıpları sonrası yaşadıkları normal yas sürecidir. Kayıpların ardından yaşanan doğal bir süreçtir ve her kişide farklı belirtiler gösterdiği gibi farklı tepkilere sebep olabilir.
• Karmaşık/ Patolojik Yas: Genel olarak yas tepkilerinde gecikme ya da uzama durumunda ortaya çıkar. Uyku ve iştahta bozulmalar görülebilir. Kaybedilen kişi ile ilgili yoğun düşünceler, üzüntü ve umutsuzluk duygularıyla baş etmede sıkıntı yaşanır. . Bu durumlarda kişiler bazen suçluluk ve öfke gibi duygularla baş etmeye çalışırlar. Sevdiklerinin kaybından kendilerini sorumlu tutabilirler. Kişi, ölen kişi ölmemiş gibi davranabilir. Bazen de yaşadığı acılara son vermek adına intihar düşünceleri akla gelebilir. Bazen de hissedilenin tam tersi, çok neşeli ya da uygunsuz davranmak kişiyi rahatsız edebilir. Karmaşık/Patolojik yas yaşam kalitesini de bozduğundan dolayı yas sonrası ortaya çıkan bu gibi durumlarda mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır. 
• Travmatik yas: Travmatik yas, sevdiğimiz kişinin ani, beklenmedik ve özellikle kötü, korkunç bir olay ile vefat etmesi sonucu olan yas sürecine denir. Bu tür bir yas süreci geçiren kişilerin psikolojileri ciddi derece etkilenmektedir ve zaman zaman travma sonrası stres bozukluklarına sebep olmaktadır. Özellikle evlat acısı gibi durumlar da ebeveynlerin yaşadığı yas süreci travmatik yas olarak adlandırılabilir.

Kayıp ve Yas Süreci Nasıl Sağlıklı Atlatılır?

Kayıp ve yas süreci zorlu ve acılı bir süreçtir. Bu sürecin atlatılmasında, bu süreci yaşayan kişilere sevdikleri tarafından verilen destek önemlidir. Bu desteği veren kişiler arkadaşları, partneler ve hatta birlikte bu kaybı yaşadıkları aile bireyleri olabilir. Bu süreci atlatmaları ve gündelik hayata devam etmeleri için onlara bir kapı açar. Kaybı yaşayan aile bireylerinin birbirlerine destek olması da çok önemlidir. Birbilerinden uzaklaşmadan, onları daha fazla üzeceklerini düşünmeden ya da zayıf gözükeceklerini düşünerek kendilerini saklamamaları önemlidir. 

Bu süreci daha önce yaşamış olan insanlarla iletişim kurmak, kayıp yaşayan kişiler arasında kurulan empati sayesinde, kendilerini daha anlaşılmış hissedecekleri için verimli ve iyi hissettirecek bir yöntem olabilir.

Kayıp ve yas sürecini yaşayan kişilerin duygularından kaçmaları iyi bir yöntem değildir. Yaşadıkları duyguları ve davranışlarını kabul etmeliler. Ağlama, sadece durma gibi bazı davranışlar olabilir. Bu davranışlardan kaçmamalılar. Kaçılan duygular yas döneminin uzamasına sebep olabilir.

Kayıp ve yas sürecindeki kişinin, kaybını yaşadığı kişi için düzenlenen cenaze törenine katılması, mezar ziyareti yapması zor gelse de yaşadığı acının ve kaybın kabullenilmesini kolaylaştırır.

Bu süreci yaşayan kişilerin, günlük yaptıkları faaliyetlerden çok uzaklaşmaması önerilir. Kişi öğrenci ise okuluna devam etmesi, çalışıyorsa iş hayatına devam etmesi önemlidir. Yapacağı işler ilk zamanlar bu süreci yaşayan kişiye çok zor ve düzelmesi imkansız gibi gelse de, bu davranışlardan kaçınması süreci daha zor ve uzun atlatmasına sebep olabilir.

Fiziksel ihtiyaçların ertelenmesi ve yerine getirilmemesi beden de yorgunluğa sebep olacağından bu ihtiyaçların karşılanması önemlidir. 

Kayıp ve yas sürecindeki kişilerin, kısa bir süreliğine bile olsa o andan ve yaşadıkları hislerden kaçabilmeleri için başvurdukları yöntemlerden biri de madde ve alkol kullanımıdır. Bu kullanılan yöntemler kalıcı değil geçici çözümlerdir.

Kayıp ve yas sürecinde olan kişi bu süreci atlatmakta zorlanıyorsa, yas süreci verilen zaman diliminden daha uzun sürüyorsa ve kişi günlük yaşam faaliyetlerini yerine getiremeyecek şekilde hayatına devam edemiyorsa, bu kişinin psikolojik bir yardım alması önerilir. 

Yazan: Busenur Akbulak

Kaynak:

• Zara, A. Kayıplar, Yas Tepkileri ve Yas Süreci. 
• Bereavement and grief: A Review. (2021). Cyprus Turkish Journal of Psychiatry & Psychology, (3). https://doi.org/10.35365/ctjpp.21.1.07

Sorumluluk Reddi: Söz konusu bu tür bilgiler Site’de yalnızca bilgilendirme amacıyla yayınlanmaktadır ve doktorunuz ya da eczacınızın tavsiyelerinin yerini almaz. Bu bilgiler hiçbir koşulda bir hastalığın veya fiziksel problemin tıbbi tanısını koymak için kullanılmamaktadır site üzerinden durumunuzla ilgili endişelerinizi ve sorularınızı sorabilirsiniz. Bununla birlikte her durumda doktorunuza ya da eczacınıza başvurmanız gerekir.

Uzman Psikolog Fundem Ece

Uzmanlık alanları: Çocuk, Ergen, Yetişkin, Aile, Çift, Cinsel Terapi.
Okan Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nü tam burslu kazandı. Psikoloji Bölümü’nü (%30 İngilizce) burslu okurken başarısı sayesinde Çift Anadal Programı’na kabul edilerek Sağlık Yönetimi Bölümü’nü de tamamladı.