Dikkat Türleri Nelerdir?

Dikkat, düşünceyi belirli bir şey üstünde yoğunlaştırabilme yeteneğidir. Duyularımız, depolanmış bilgilerimiz, anılarımız ve diğer bilişsel süreçlerimiz aracılığıyla elde edilen sınırsız sayıda ki bilgiyi sınırlı miktara indirgeyen ve bu bilgilerin işlenmesini sağlayan beynimizde ki en karmaşık araçlardan biridir. Bu araç alınan uyaranları filtreler, alınan bilgiyi işler, odaklanmayı ve konsantrasyonu sağlar. Fakat aldığımız her uyarana dikkatimizi veremeyiz. Bu yüzden dikkat seçici olarak çalışmalıdır çünkü beynimizin kaynakları sınırlıdır ve  her uyarana cevap veremez. Bu seçim süreci belirli dikkat türlerini oluşturur ve ortaya çıkarır. 

Eğer siz de dikkat türleri konusunda destek almak isterseniz yüz yüze veya whatsapp görüntülü konuşma üzerinden ücretsiz 15 dakikalık ön görüşme randevusu alabilirsiniz.

Dikkat Çeşitleri

          Bilim insanları uzun yıllar süren araştırmaların sonucunda dikkatin tek bir süreçten oluşmadığını aynı zamanda alt süreçleri olduğunu ortaya koymuştur. Bu araştırmaların sonucunda günümüzde de geçerliliğini sürdüren en bilindik çalışma modeli olan 1987 yılında Sohlberg ve Mateer’in deneysel nöropsikolojinin klinik vakalarına bağlı çalışma modelidir. Bu modele göre dikkat beş adet alt süreçten oluşur:

• 1- Seçici Dikkat

 Dikkat dağıtan çeşitli uyarıcıların yanında, dikkati bir veya birkaç uyarana yönlendirebilme ve diğerlerini dışarıda bırakabilme yeteneğidir. Başka bir deyişle, bir kişinin belirli uyaranlara öncelik verip çeldirici olanları görmezden gelmek ve seçilen uyarana özel olarak cevap verme sürecidir. Seçici dikkat uyarıcı bombardımanına uğramamızı engeller. Bu dikkati kullanabilmemiz için hem çevresel hem de içsel uyaranlardan sıyrılabilmemiz gerekir. Örneğin kalabalık bir ortamda, bir partide arkadaşınızın sesine odaklanmak ve onun söylediklerini algılamak bu dikkat çeşitlerinden biridir. Bu durumda hem düşüncelerinizi (içsel uyaran) hem de gürültüyü ve öbür konuşulanları (çevresel uyaran) görmezden gelirsiniz. Eğer seçici dikkatte iyiyseniz, dikkat dağıtıcı uyaranları görmezden gelmekte de iyisiniz demektir. Bu dikkat türüne verilen en ünlü örneklerden biri Christopher Chabris ve Daniel Simons’ın yaptığı “Görünmez Goril” deneyidir. (Simons ve Chabris,1999) Bu deney Chabris ve Simons’a bir adet Nobel ödülü kazandırmıştır ve psikoloji tarihinin en bilindik deneylerinden biridir.

• 2-Odaklanmış Dikkat

Dikkatimizi belirli bir süre boyunca bir uyaranda sabitleme, yoğunlaştırma ve odaklama becerisidir. Bu dikkat çeşidine örnek olarak yazılı bir sınavda vereceğimiz cevaba odaklanıp soruları cevaplamamız veya çok susadığımız zaman sadece suyu düşünmemizi ona odaklanmamızı örnek gösterilebilir.

• 3-Sürdürülen Dikkat

 Bir olay veya eylemle uzun süre ilgilenebilme kabiliyetidir. Başka bir deyişle uyarılma durumunun uzun süre sürdürülmesi demektir. Sürdürülen dikkat bir iş üzerinde uzun süre çalışmamızı ve odaklanmış bir şekilde dikkatimizi sürdürmemizi sağlar. Zihinsel bir konuya belirli bir süre odaklanabilme yeteneğine konsantrasyon denir ve konsantrasyon sürekli dikkatin önemli bir parçasıdır. Sürdürülen dikkat öğrenme ve problem çözme gibi bilişsel yeteneklerimizi büyük ölçüde etkiler. (Cemal Bıyıklı ve ark., 2020) Bir iş yaparken sürdürülebilen dikkati ve konsantrasyonu o işe yönlenlendirebilmekte iyi olan  kişiler etkin öğrenmeye ve problem çözmeye yeteneğine daha çok sahiptir. Ertesi gün gireceğimiz bir sınava odaklanıp uzun saatler boyunca çalışmak bu dikkat türüne güzel bir örnek olabilir. Okul hayatında, profesyonel hayatta ya da sosyal hayatta sorumluluğumuzda olan pek çok görev sürekli dikkat gerektirir.

• 4-Değişen Dikkat

Odağımızı bir veya birden fazla uyaran arasında değiştirebilme becerisidir. Değişen dikkat, mental esnekliğin en bilindik yönüdür. Bu dikkat türüne örnek olarak yemek yapma eylemini verebiliriz. Yemek yaparken bir malzeme eksik olduğu zaman dikkatimiz yemeğin bütününden eksik olan malzemeye kaymaktadır.

• 5-Bölünmüş Dikkat

Aynı anda farklı uyaranlardan alınan birden çok görevi yerine getirebilme becerisidir. Bu dikkat çeşidini kullanırken bize kas hafızamız ve otomatikleşmiş eylemlerimiz yardımcı olur. Örneğin, derste öğretmenimizi dinlerken aynı süreçte not almamız bir bölünmüş dikkat örneğidir. Bölünmüş dikkatimizi kullanırken her iki görevi de başarılı bir şekilde yerine getirebilmemiz için dikkat kaynaklarını uygun, eşit ve kontrollü bir şekilde bölmemiz gerekir. Bu durum kapasitemizi sınırlar. Aynı anda gelen bilgi gelen uyarıcıların talepleri artacağından bu uyarıcılara verilen cevaplar da daha sınırlı ve yetersiz bir hale gelecektir.

Dikkat tek bir süreçten oluşmadığı için, dikkat çeşitleri her zaman birbirleriyle ilişki içerisindedir. Belirli karmaşık görevleri yerine getirirken dikkat türlerinden birden fazlasını beraber kullanabiliriz. Aynı anda birden fazla uyarana dikkatimizi yönelttiğimiz için en karmaşık dikkat biçimi bölünmüş dikkattir. Dikkatimizi bir uyaranda sabitlediğimiz odaklanmış dikkat ise dikkat çeşitlerinin en az karmaşık ve kompleks olanıdır. Dikkat çeşitlerinin ilişki içerisinde olduğunu gösteren en bariz örneklerden biri araba becerisidir.

Araba kullanırken dikkatin neredeyse tüm alt süreçlerini beraber ortak bir ilişki içerisinde kullanırız. Kaza yapmamak için yoldan aldığımız uyaranlara odaklanmalıyız bu bir odaklanmış dikkat örneğidir. Dikkatimizi uzun süre yolda ve yoldan aldığımız uyaranlarda tutma yeteneği de ‘sürdürülen dikkat’ örneğidir. Şerit değiştirirken sinyal vermek ve ardından tekrar yola odaklanmak değişen dikkate ve frene, gaza basmak, pedal değiştirmek gibi araba sürmenin tüm fonksiyonları bölünmüş dikkate örnektir. Bu örnekte de görüldüğü üzere araba kullanırken dikkatin bütün alt fonksiyonlarını kullanırız, her bir fonksiyon oldukça önemlidir ve hayati önem taşır. 

Dikkatin tüm fonksiyonlarının kullanıldığı diğer bir örnek de ders çalışmak olabilir. Ders çalışırken uyaranlara açık olmalı, okuduğumuz ve dinlediğimiz şeye dikkatimizi yoğunlaştırmamız gerekir. Uzun saatler çalışmamız ve çalıştığımız şeyleri hafızamıza atabilmemiz için sürekli dikkatimizi aktif tutmalıyız.

Sabah uyandığımız saatten akşam yattığımız saate kadar dikkat her adımımızda farklı dikkat türleri ile bizlere eşlik eder. Günlük hayatta en basit gördüğümüz işlerde bile dikkat her zaman bizimledir. Zayıf dikkat ne yaptığımızı unutmamıza, kimi zaman gözümüzdeki gözlüğü kimi zaman elimizdeki telefonu evin içinde dakikalarca aramamıza ve gözümüzün önünde olan eşyaları görmeyip annemizi çağırdıktan sonra onun göstermesiyle fark edip ‘az önce burada değildi’ diyerek şaşırmamıza sebep olabilir.

Tuana Düzenli

Sorumluluk Reddi: Söz konusu bu tür bilgiler Site’de yalnızca bilgilendirme amacıyla yayınlanmaktadır ve doktorunuz ya da eczacınızın tavsiyelerinin yerini almaz. Bu bilgiler hiçbir koşulda bir hastalığın veya fiziksel problemin tıbbi tanısını koymak için kullanılmamaktadır site üzerinden durumunuzla ilgili endişelerinizi ve sorularınızı sorabilirsiniz. Bununla birlikte her durumda doktorunuza ya da eczacınıza başvurmanız gerekir.

Uzman Psikolog Fundem Ece

Uzmanlık alanları: Çocuk, Ergen, Yetişkin, Aile, Çift, Cinsel Terapi.
Okan Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nü tam burslu kazandı. Psikoloji Bölümü’nü (%30 İngilizce) burslu okurken başarısı sayesinde Çift Anadal Programı’na kabul edilerek Sağlık Yönetimi Bölümü’nü de tamamladı.