Uzman Psikolog Fundem Ece

Fobiler: Belirli bir nesne, durum veya aktiviteye karşı aşırı bir korku veya endişe duyulması ve bu nedenle o objeyle veya durumla karşılaşmaktan kaçınılması durumudur.

Korku, insan deneyiminin doğal bir parçasıdır. Ancak bazı durumlarda, bu korkular normal sınırların ötesine geçer ve kişinin yaşamını olumsuz yönde etkiler. İşte burada, fobi olarak tanımlanan psikolojik bozuklukların gizemli dünyası devreye girer. Fobiler, belirli bir nesne, durum veya aktiviteye karşı aşırı bir korku veya endişe duyulması ve bu nedenle o objeyle veya durumla karşılaşmaktan kaçınılması durumudur. Fobiler, her yaştan ve her sosyo-ekonomik gruptan insanı etkileyebilir. Kimi insanlar için yükseklik korkusu bir fobi iken, diğerleri için örümcekler kâbus gibi gelir. Toplum içinde yaşarken farklı fobi türlerinin karşımıza çıkma olasılığı oldukça yüksektir. DSM-5’e göre de farklı fobi türleri bulunmaktadır. Bu yazıda; fobilerin ne olduğunu, nasıl oluştuğunu, belirtilerini, türlerini ve tedavi seçeneklerini günlük yaşamımızda fobilerin nasıl etkilediğini ve korkularımızla nasıl başa çıkabileceğimizi ele alacağız.  

Fobiler Nasıl Oluşur?

Fobilerin bir dizi faktörün etkileşimi sonucunda geliştiğini öne sürülür. Bu faktörler şunlardır: 

  • Genetik yatkınlık,
  • Travmatik deneyimler,
  • Öğrenilmiş korkular, 
  • Bilinçaltı süreçler, 
  • Çevresel faktörler. 

Bu faktörlerin bir araya gelmesi, bireyin belirli bir fobi geliştirmesi için uygun bir zemin oluşturabilir. Ancak, fobi gelişiminin tam olarak nasıl gerçekleştiği bireyden bireye değişebilir ve genellikle karmaşık bir sürecin sonucudur. Travmatik bir olayla karşılaşmış bir bireyin muhtemelen yaşamış olabileceği örnek çocuklukta veya erken yaşlarda yaşadığı köpek saldırısı, asansörde kalmak gibi durumlar olabilir. Bu olaylar belirli bir fobi gelişimini tetikleyebilir veya güçlendirebilir. Veyahut bir çocuğun anne veya babasının belirli bir obje veya durum karşısındaki korkulu tepkisini gözlemlemesi sonucunda öğrenilmiş korkular faktörü etkilenebilir ve çocuğun da aynı korkuyu geliştirmesi mümkündür.   

Fobinin Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel belirtiler

  • Kalp çarpıntısı,
  • Terleme,
  • Titreme,
  • Nefes darlığı, 
  • Mide bulantısı, 
  • Baş dönmesi, 
  • Kas gerginliği gibi semptomlar bulunabilir. 

Psikolojik belirtiler 

  • Yoğun korku/endişe, 
  • Kaçınma davranışları,
  • Panik ataklar, 
  • Kendini kontrol edememe ve zorlanma hissi,
  • Sosyal etkinliklere katılmaktan kaçınmak, 

Bu belirtiler, fobilerin tanısını koymak ve tedavi sürecini belirlemek için önemlidir. Fobilerin belirtileri, kişinin yaşam tarzına, fobi türüne ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. 

Fobi Türleri Nelerdir?

Yaygın fobi türlerinden bazıları şunlardır:

  • Akrofobi (yükseklik korkusu)
    Yükseklik korkusu, yüksek yerlerde bulunmaktan veya yükseklikten düşme korkusundan kaynaklanır. Bireyler genellikle yüksek binalar, köprüler veya dağlar gibi yüksek yerlerden kaçınma eğilimindedir.
  • Araknofobi (örümcek korkusu)
    Araknofobi, örümceklerle ilişkili aşırı bir korku ve iğrenme hissidir. Bu fobiye sahip kişiler, örümcekleri gördüklerinde yoğun bir kaygı ve kaçınma tepkisi gösterebilirler.
  • Sosyal Fobi (toplumsal kaygı bozukluğu)
    Sosyal fobi, sosyal durumlarda değerlendirilme veya eleştirilme korkusundan kaynaklanır. Bu fobiye sahip bireyler, topluluk önünde konuşma yapma, sosyal etkinliklere katılma veya diğer insanlarla etkileşimde bulunma gibi durumlardan kaçınma eğilimindedir.
  • Klostrofobi (kapalı alan korkusu)
    Klostrofobi, kapalı veya sıkışık alanlarda bulunmaktan kaynaklanan yoğun bir korku ve rahatsızlık hissidir. Bu fobiye sahip kişiler, asansörler, uçaklar veya kalabalık odalar gibi kapalı alanlardan kaçınma eğilimindedir.
  • Tripofobi (delik korkusu)
    Tripofobi, birçok küçük delik veya desenin bir arada bulunmasıyla ilişkili aşırı bir korku ve rahatsızlık hissidir. Bu delikler genellikle birbirine yakın ve düzenli bir desen oluşturur. Örnek olarak, bal peteği, lotus çiçeği tohum başlığı veya mantarların altı gibi desenler tripofobi semptomlarını tetikleyebilir.
  • Hematofobi (kan korkusu)
    Hematofobi, kanla ilişkili aşırı bir korku ve iğrenme hissidir. Bu fobiye sahip bireyler, kan görmek veya kanla ilişkili tıbbi prosedürler gibi durumlardan kaçınma eğilimindedir.
  • Agorafobi (kalabalık korkusu)
    Agorafobi, açık veya kalabalık alanlarda olmaktan veya toplum içinde kaybolma veya yardım alamama korkusundan kaynaklanır. Bu fobiye sahip kişiler genellikle kalabalık alışveriş merkezleri, toplu taşıma araçları veya geniş alanlar gibi yerlerden kaçınma eğilimindedir.
  • Aerofobi (uçak korkusu)
  • Entomofobi (böcek korkusu)

Günlük Yaşamda Fobiler 

Fobiler Günlük Yaşamımızı Nasıl Etkiler?

Sahip olduğumuz fobiler, günlük yaşamımızı çeşitli şekillerde etkileyebilir. Öncelikle fobiler sosyal izolasyona yol açabilir. Sosyal fobi veya diğer sosyal etkileşimlerle ilişkili fobiler, bireyin sosyal aktivitelere katılma isteğini azaltabilir. Bu durum, kişinin sosyal çevresiyle bağlantı kurma ve ilişki kurma becerilerini sınırlayabilir, kişinin yaşam alanını daraltabilir. İkinci olarak iş performansını olumsuz olarak etkileyebilir. Örneğin, agorafobi veya sıkışık alan korkusu olan bir birey, işe gitmek veya iş toplantılarına katılmak konusunda zorluklar yaşayabilir. Bu da işte motivasyon eksikliği, devamsızlık ve düşük verimlilikle sonuçlanabilir. Veya yükseklik korkusu olan bir kişi, yüksek binaları ziyaret etmekten veya uçakla seyahat etmekten kaçınabilir, bu da sosyal ve iş hayatını olumsuz etkileyecektir. Üçüncü olarak fobiler kişinin günlük rutin aktivitelerini sınırlayabilir. Örneğin, akrofobi (yükseklik korkusu) olan biri, merdivenleri çıkmaktan veya yüksek binalarda bulunmaktan kaçınabilir. Bu durum, kişinin normal yaşamını sürdürmesini zorlaştırabilir ve günlük aktivitelerde kısıtlamalara neden olabilir. Fobilerin kişinin psikolojik sağlığını da etkilediği söylenirse yanlış olmaz. Sürekli bir korku ve endişe hali, depresyon ve anksiyete gibi diğer psikolojik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle, fobilerin etkileri sadece fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel sağlığı da kapsar. Sonuç olarak, fobiler günlük yaşamımızı derinden etkileyebilir. Ancak, fobilerle başa çıkma yolları vardır ve birçok insan için bu korkuların üstesinden gelmek mümkündür. 

Fobide Tedavi Süreci

Fobilerin tedavi süreci, bireyin fobi türüne, şiddetine ve kişisel ihtiyaçlarına bağlı olarak değişebilir. Ancak, genellikle aşağıdaki adımları içerir: 

  • Profesyonel değerlendirme 

İlk adım genellikle bir mental sağlık uzmanı tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirmedir. Bu değerlendirme, fobi semptomlarının türünü ve şiddetini belirlemek için kullanılır. Bireyin yaşadığı sürecin arka planını, semptomların süresini ve diğer olası etkenleri değerlendirmek için kullanılabilir.

  • Tedavi planının belirlenmesi
    Profesyonel değerlendirme sonucunda, uygun bir tedavi planı belirlenir. Bu plan, bireyin ihtiyaçlarına ve fobisinin özelliklerine göre özelleştirilmiştir. Kognitif davranış terapisi (KDT), maruz bırakma terapisi, ilaç tedavisi veya bir kombinasyonu gibi çeşitli tedavi seçenekleri olabilir.
  • Kognitif Davranış Terapisi (KDT)
    KDT, fobilerin tedavisinde sıkça kullanılan bir terapi yöntemidir. Bu terapi, bireyin düşünce kalıplarını ve davranışlarını değiştirmeye odaklanır. Fobiye ilişkin yanlış inançları ve korkuları ele almak için kullanılır.
  • Maruz bırakma terapisi
    Maruz bırakma terapisi, fobiyle ilişkili korkulan obje veya durumlarla kontrollü bir şekilde karşılaşmayı içerir. Bu terapi, bireyin korkularını yavaş yavaş azaltmasına ve fobiye yönelik tepkilerini kontrol etmesine yardımcı olabilir.
  • İlaç tedavisi
    Bazı durumlarda, fobinin semptomlarını hafifletmek için ilaçlar reçete edilebilir. Özellikle anksiyete semptomlarını yönetmek için antidepresanlar veya anksiyolitik ilaçlar kullanılabilir. Ancak, ilaç tedavisi genellikle terapiyle birlikte kullanılır.
  • Rahatlama teknikleri
    Fobi semptomlarını yönetmek için bireyin stresi azaltması ve gevşeme tekniklerini öğrenmesi önemlidir. Derin nefes egzersizleri, meditasyon, yoga ve progresif kas gevşemesi gibi teknikler faydalı olabilir. Ayrıca, düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenme ve yeterli uyku da fobi semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilir.

Destek ve takip

Tedavi süreci boyunca, bireye destek ve takip sağlanmalıdır. Psikolog/psikiyatrist, tedavinin ilerlemesini düzenli olarak değerlendirebilir ve gerektiğinde tedavi planını ayarlayabilir.

Yazar: Alanur Parlak

Sorumluluk Reddi: Söz konusu bu tür bilgiler Site’de yalnızca bilgilendirme amacıyla yayınlanmaktadır ve doktorunuz ya da eczacınızın tavsiyelerinin yerini almaz. Bu bilgiler hiçbir koşulda bir hastalığın veya fiziksel problemin tıbbi tanısını koymak için kullanılmamaktadır site üzerinden durumunuzla ilgili endişelerinizi ve sorularınızı sorabilirsiniz. Bununla birlikte her durumda doktorunuza ya da eczacınıza başvurmanız gerekir.