Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Öğrenilmiş çaresizlik, bir kişinin tekrar eden stresli durumlar yaşaması sonucunda ortaya çıkar. Bu durumunun pekiştiği bireyler, bu stresli durumları değiştirme ihtimalinin olduğu zamanlarda bile aksine inanırlar. Çaresiz ve zor durumda olma halini genelleyip motivasyon kaybına uğrar ve harekete geçmezler.

Bunun yanı sıra öğrenilmiş çaresizlik kavramı, ilk kez 1967 yılında hayvanlar üzerinden yapılan deneylerin insanlara da uyarlanabileceğinin psikologlar tarafından keşfedilmesiyle ortaya çıkmıştır. Öğrenilmiş çaresizlik, stres ve depresyon duygularını beraberinde getirir. Buna ek olarak bazı kişilerde “Travma Sonrası Stres Bozukluğu” da görülebilir.

Martin Seligman, öğrenilmiş çaresizliğin üç temel özelliğine vurgu yapar:

• Travma karşısında pasif kalmaya neden olabilir.
• Tepkilerin travmayı kontrol edebileceğini öğrenmede zorluk çekmeye neden olabilir.
• Stres seviyelerinde artış gösterebilir.

Eğer siz de öğrenilmiş çaresizlik yaşadığınızı düşünüyorsanız destek almak için yüz yüze veya whatsapp görüntülü konuşma üzerinden ücretsiz 15 dakikalık ön görüşme randevusu alabilirsiniz.

Öğrenilmiş Çaresizliğin Nedenleri Nelerdir?

Sürekli aşağılanmaya ya da hor görülmeye maruz kalmış olabilir. İnsanlara güvenini kaybetmiştir.

Olumsuz çevre koşulları buna neden olabilir. Örneğin; maddi durumu düşük birisinin otobüse binmek

zorunda olması ve o otobüsün sürekli saatinde gelmemesi nedeniyle kişinin işe geç kalması gibi. Oysa

kişi zamanında evden çıksada, mevcut zorlu koşullar nedeniyle işyerine geç kalmakta ve sorumsuz olması ile suçlanmaktadır. Kişide bir süre sonra bunu kabul edecektir. Eğer kişi aynı veya farklı durumlarda başarısızlıkla karşılaştıysa; başkalarının olumsuz yaşam deneyimlerinden etkilenebilir. Deneyimlenmiş ise bunlar öğrenilmiş çaresizliğe neden olabilir. Kişinin kendi psikolojik sorunları ya da kendisine veya çevresine karşı olan güven sorunları varsa öğrenilmiş çaresizlik yaşayabilir. Stresli bir iş ortamı; baskın anne-baba tutumu; kişinin sosyal ortamdaki hareketsizliği de önemli etkenlerdir.

Çocuklarda Öğrenilmiş Çaresizlik

Yetişkinlikte görülen öğrenilmiş çaresizliğin çoğu çocuklukta başlar.

Çünkü çocuğun stresli durumları kontrol edemeyeceğine olan inancı ilk kez bakım vereni ile kurduğu ilişkiyle başlar.

Çünkü çocuğun temel ihtiyaçlarının bakım vereni tarafından karşılanmaması, çocuğun stresli durumları değiştirmeye gücünün yetmeyeceğini öğrenmesine neden olur. Bu durum düzenli olarak tekrarlanırsa öğrenilmiş çaresizliğin yetişkinlik evrelerinde de devam edebilir.

Farz edelim ki, istismar ve ihmal geçmişi olan bir çocuğun stresli durumlar karşısında kontrol duygusunun kaybolması, çaresizlik ve güçsüzlük duygularını yaşamasına neden olabilir. Çocuklarda görülen bu çaresizlik durumu çoğunlukla okul yıllarında ortaya çıkar.

Kısaca söyleyecek olursak bir çocuğun, sınavlarda başarılı olmak için çok çalışmasına rağmen sınav sonucunun kötü gelmesi kendini çaresiz hissetmesine neden olabilir.

Bu durumun görüldüğü çocuklar aşağıda verilen özellikleri gösterebilir:

• Kendine güvensiz
• Düşük motivasyon ve başarı beklentileri
• Daha az süreklilik
• Zor durumlar karşısında yardım istememe
• Başarıyı iç faktörlere değil çevre gibi dış faktörlere atfetme

Gerçek Çaresizlik Mi Öğrenilmiş Çaresizlik Mi?

Öğrenilmiş çaresizlik yüzünden çaresiz kalınan durumlar olması olağandır. Dolayısı ile Belli konularda çözüm üretmek güçtür ya da çözümü yoktur ve kişi çaresiz kalabilir. Ancak gerçekten çaresiz olmadığımız halde çaresiz olduğumuzu zannederek, çözebileceğimiz sorunu da motivasyon eksikliği ve çözmek için bir şey yapmayarak, baştan kabullenmektir.

Nasıl Anlaşılır?

Kişi yaşamaya karşı heveslerini kaybetmeye başlar. Çünkü mecburi olduğu için o işleri yapmaya devam eder. Dolayısı ile geçim sağlayabilmesi için gibi bu durum da ciddi anlamda yaratıcılığı ve verimliliği engeller.

Bunun yanı sıra düşünme ve algı yetilerinde zayıflama olur çünkü arzu ettikleri şeye ulaşmanın kendi elinde olmadığını düşünen kişi yaşama karşı bir şeyleri istemeyi de bırakır. Bununla bağlantılı olarak da kendi seçimleri değersiz gelmeye başlar ve özgüvenlerinde zayıflama olur. Acıyı kabullenmeye başlarlar hem fizyolojik, hem psikolojik acıdan bahsediyorum. Örneğin; iş yerinde patronu tarafından mobinge maruz kalan birisinin, bununla baş edemeyeceğini düşünüp, bunu kabullenmesi gibi.

Yetişkinlerde Öğrenilmiş Çaresizlik

Kişinin zor durumlar karşısında gerekli tepkilerin uygulanmamasına neden olur. Bu kişilerin, genelde kötü durumlarla karşılaşacaklarına dair inançları yüksektir. Potansiyel bir çözümü olsa bile bu kötü ve stresli durumları yönetmekte başarısız olurlar. Bir alkol bağımlısının alkolü birkaç kez bırakmaya çalıştıktan sonra. Bu girişimlerinde başarısız olması hiçbir zaman alkol kullanımını bırakamayacağı inancı geliştirmesine neden olur. Bu da yetişkinlikte öğrenilmiş çaresizliğe örnek olarak verilebilir.

Bir kişinin deneyimleri öğrenilmiş çaresizlik geliştirme riskini arttırabilir. Genelde istismar ve şiddet gibi tekrarlanan stres deneyimlerinden sonra başlar fakat bu durum istismar ve şiddete maruz kalan her kişinin bundan mustarip olacağı anlamına gelmez. Karamsar ve iyimser açıklama stiline sahip insanların öğrenilmiş çaresizliği deneyimleme olasılıkları farklılık göstermektedir.

Başa Çıkma Yolları Nelerdir?

”Yine yapamadın” vb. gibi suçlayıcı ve yapıcı olmayan eleştiriler yapılmamalıdır. Kişiye boyunu aşan

görevler verilmemelidir. Çünkü kişi bu verilen görevleri zaten yapmaya yetişemeyeceğinden iyice

motivasyonu bozulacaktır. Bunun yerine kişinin seviyesine uygun aşamalı ödevler verilmelidir. Böylece motive olması adına, kendisini başarılı hissedecektir. Anne-babanın iyi bir rol modeli olması çok önemlidir. Çünkü ebeveynler de bu karamsarlığı yaşar ve problem odaklı ilerlerse, çocuklar da onları rol modeli alacaklardır. Kişinin başarıları takdir edilmelidir, hatalar kabul edilip ve doğrular sakince gösterilip ilerlenirse aşama kaydedilecektir. Anne-baba birbirini eleştirmemelidir; sürekli tartışma içeren bir ortam olmamalıdır. Böyle bir ortamda yetişen ve yaşayan kişi kendisini mutsuz hissedecektir ve yaratıcılığı kısıtlanacaktır.

En önemli noktalardan biri de

Siz ya da çevrenizde birisinin öğrenilmiş çaresizlik yaşadığını düşünüyorsanız, o zaman mutlaka bir psikoterapi desteği alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Bireyin, yakın çevresi tarafından desteklenmesinin ve pozitif bir yaşam tarzını geliştirmesinin yanı sıra bu konuda profesyonel destek alması mümkündür. En yaygın tedavi yöntemi Bilişsel Davranışçı Terapidir. (👉 Terapi Yöntemleri ) Terapide, insanların düşünme ve davranış biçimlerini değiştirerek yaşanılan zor durumların üstesinden gelmek amaçlanır.

Terapinin aşağıda verilenleri içermesi beklenir:

• Destek ve cesaret almak
• Öğrenilmiş çaresizliğin kaynaklarının keşfetmek
• Çaresizlik duygularını azaltmanın yollarını aramak
• Öğrenilmiş çaresizliğe hizmet eden olumsuz düşünceleri belirlemek
• Düşünceleri ve davranışları daha işlevsel olanlarla değiştirmek
• Benlik saygısını artırmak
• Zorlayıcı duygularla çalışmayı sağlamak
• Kişiler için hedef ve görevler belirlemek

En önemli noktalardan biri de; siz ya da çevrenizde birisinin öğrenilmiş çaresizlik yaşadığını düşünüyorsanız, o zaman mutlaka bir psikoterapi desteği alınması gerektiği unutulmamalıdır.

⭐️facebook.com/psikolog.fundem

instagram.com/pskfundemece/

Fundem’ce Psikoloji (YouTube)

https://www.youtube.com/channel/UCuyKjwzoWvr4W1vDi_knU8w

Uyku ve Çocuk by Yataş (YouTube)

https://www.youtube.com/channel/UCzieDRBjmALGjiDq1rq24Gw

Çocuğunuza ”yapamadın-yine başaramadın” demek. Sürekli onun yanında olup, onun yerine bir şeyleri yapmak. Çocuğunuzu öğrenilmiş çaresizliğe iter. Bunu yapmadan öce tekrar düşünün derim.

Yaşam, karar ya da seçimlere dayanır. Kendiniz ve sevdikleriniz için ilk adımı atın ve psikoloğunuzdan destek alın. Terapi sürecine adım atmak, kişinin kendisi için yapacağı en güzel yatırımdır.

Mehlika Beyza Önal

Kaynakça

Tıp Haberleri Bugün. “http://medicalnewstoday.com’. Erişim Tarihi: 14.01.2021,

Bugün Psikoloji. “http://psychologytoday.com’’. Erişim Tarihi: 14.01.2021,

Sorumluluk Reddi: Söz konusu bu tür bilgiler Site’de yalnızca bilgilendirme amacıyla yayınlanmaktadır ve doktorunuz ya da eczacınızın tavsiyelerinin yerini almaz. Bu bilgiler hiçbir koşulda bir hastalığın veya fiziksel problemin tıbbi tanısını koymak için kullanılmamaktadır site üzerinden durumunuzla ilgili endişelerinizi ve sorularınızı sorabilirsiniz. Bununla birlikte her durumda doktorunuza ya da eczacınıza başvurmanız gerekir.

Uzman Psikolog Fundem Ece

Uzmanlık alanları: Çocuk, Ergen, Yetişkin, Aile, Çift, Cinsel Terapi.
Okan Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nü tam burslu kazandı. Psikoloji Bölümü’nü (%30 İngilizce) burslu okurken başarısı sayesinde Çift Anadal Programı’na kabul edilerek Sağlık Yönetimi Bölümü’nü de tamamladı.